Kiedy stawiamy przecinki, czyli jak okiełznać interpunkcję?

Pewnie niektórych bardzo zaskoczy fakt, że język polski jest w czołówce najtrudniejszych języków świata. W kilku rankingach przebija nawet chiński czy arabski. Nasz ojczysty język jest na tyle ciężki do nauczenia, że powstała o tym kampania reklamująca koszulki z sugestywnymi napisami (I speak Polish. What?s your superpower?). Trudno się dziwić, że obcokrajowcy mają problem z gramatyką, ortografią czy wyjątkami. Im zresztą można wiele wybaczyć, ale co jeśli Polacy nie potrafią mówić i pisać po polsku? A przecież wystarczy nauczyć się kilku reguł, żeby nie popełniać błędów. Zwłaszcza, jeśli chodzi o interpunkcję. I o niej teraz mowa. A dokładniej ? o przecinkach.

1. Kwestia upodobania

Istnieją dwa typy osób. To znaczy, oczywiście, istnieje więcej typów, ale wydaje się, że jeżeli chodzi o interpunkcję, wyróżnić można dwa zasadnicze podejścia.

Niektórzy zatem używają przecinków jak leci. Wstawiają je naprawdę wszędzie. Tam, gdzie im tylko pasuje, czy chociażby tylko wydaje się, że z przecinkiem w tym konkretny miejscu zdanie będzie lepiej wyglądać – przecinek! Co ciekawe, najczęściej jednak pomijają te miejsca, gdzie przecinki faktycznie bezwarunkowo powinny się być. Nie jest to być może nawet takie złe, czasem wręcz wywołuje salwę śmiechu, a to przecież zdrowie (czasem jednak budzi tylko zażenowanie, a to już takie zdrowe z pewnością nie jest).

Drudzy nie używają przecinków wcale. Bo i po co? Przecież ktoś się na sto dwadzieścia pięć procent domyśli, co mi chodzi po głowie, prawda? No właśnie nie. To tak nie działa. Nikt się nie domyśli. Istnieje jednak subtelna różnica między zdaniami: Nie, jestem inteligentny. a Nie jestem inteligentny. Nie mówcie, że nie! Zatem chyba dla własnego dobra lepiej kilka zasad zapamiętać.

2. Gdzie popełniłem błąd?

Pewnie w podstawówce. Taka piękna pogoda, a ja mam wkuwać jakieś regułki? Nie ma głupich! Przecież Word wstawi przecinki za mnie.

Cóż, z przykrością musimy poinformować, że w praktyce nie wygląda to wcale tak różowo – otóż komputer ani wszystkiego nie wyłapie, ani też nie wyręczy nas w każdej sytuacji. Warto więc chyba nauczyć się tych kilku podstawowych zasad, dzięki którym nie narazimy się na śmieszność wśród innych. A i o sobie być może zaczniemy mieć lepsze mniemanie.

3. Miejsca oczywiste

rozdzielać wyrazy i pomagać nam zrozumieć sens zdania. Są pewne miejsca, gdzie praktycznie zawsze należy je wstawiać ? ALE, BO, GDYŻ, LECZ. Trzeba je zakodować w głowie, bo później sprawa nieco się komplikuje.

4. Kilka zasad

Przecinki stawiamy w następujących sytuacjach:

• W zdaniach złożonych podrzędnie, między zdaniem nadrzędnym i podrzędnym, np. Musimy iść na rolki, bo już miesiąc nie jeździliśmy.
• Przed zdaniem nadrzędnym, a po zdaniu podrzędnym, kiedy zaczyna się ono od spójnika lub zaimka, np. Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta.
• Pomiędzy połączonymi bezpośrednio równorzędnymi wyrazami w zdaniu pojedynczym, np. Pokój był wyposażony w łóżko, biurko, krzesło i komodę.
• Między zdaniami współrzędnymi połączonymi bezspójnikowo, np. Samolot jechał coraz szybciej, słychać było wszystkie silniki, powoli odrywał się od ziemi i wzbił się w powietrze.
• Rozdziela się zdania współrzędne, które są połączone spójnikami: a, ale, lecz, jednak, jednakże, zaś, wszakże, owszem, natomiast, tylko, tylko że, dlatego że, mimo że, chyba że, jedynie, przecież, raczej, tymczasem, za to, ponieważ, i (kiedy się powtarza), więc, dlatego, toteż, to, zatem, wobec tego, skutkiem tego, wskutek tego, czyli, to jest, to znaczy, innymi słowy.
• Przed wyrazami powtarzanymi, np. Dzisiaj jest bardzo, bardzo gorąco.
• Oddziela się wyrazy lub wyrażenia występujące w wołaczu, np. Jasiu, zetrzyj tablicę!, ale też imiesłowy przysłówkowe (zakończone na ?ąc, -wszy, -łszy), np. Odprowadzał dziecko, czytając gazetę.
• Dwa przecinki stosujemy, gdy chcemy oddzielić wypowiedzenia wtrącone, np. myślę, przypuszczam, sądzę, wiadomo, jak widać, być może. Na przykład: Za miesiąc, być może, polecę do USA.
• Dwoma przecinkami oddzielamy też zdanie podrzędne, które jest wplecione w nadrzędne, np. Krowa, która dużo ryczy, mało mleka daje.

5. Gdzie nie stawiamy przecinków?

Przecinek znika, gdy w zdaniu tkwi
ani, bądź, oraz, lub, albo, ni.
I maleńkiego także się boi,
więc obok niego raczej nie stoi.

Aby uniknąć błędów wystarczy zapamiętać ten wierszyk. Banalne? Być może, ale przekazuje, gdzie miłośnicy przecinków nie powinni ich stawiać. Reguła jest prosta. Przecinka nie ma przed spójnikami. Oczywiście są pewne wyjątki, np. Dzisiaj pójdę do kina albo posprzątam pokój, ale: Dzisiaj albo pójdę do kina, albo posprzątam pokój. Ale z reguły coś, co powinno spajać, nie może być poprzedzone przez przecinek. Wszystko jednak zależy od sensu zdania.

6. Gdzie jeszcze?

Przecinka nie będzie tam, gdzie będą porównania, czyli pojawi się: jak, niż, jakby, niby itp. Nasza interpunkcja nie jest jednak prosta, dlatego i od tej zasady jest odstępstwo. Przecinek pojawi się przed wskazanymi słowami, jeśli będzie po nim orzeczenie. Przykład: Zrobię to tak jak ona. Zrobię to tak dobrze, jak umiem najlepiej. Wszystkie te zasady mogą trochę przytłaczać, ale kiedy już to wszystko pojmiemy, zdecydowanie będziemy mogli się pochwalić, że znamy jeden z najtrudniejszych języków na świecie.